Một vài tìm hiểu về viêm tụy cấp

     Viêm tụy thường được chia làm hai loại: Viêm tụy cấp và viêm tụy mạn; điểm khác biệt cơ bản giữa hai khái niệm này là khả năng hồi phục của chức năng tụy bình thường hay tổn thương vĩnh viễn về sau.

    Viêm tụy cấp được nhận định là một cấp cứu ngoại khoa khá hay gặp. Thường các triệu chứng lâm sàng không đầy đủ khó chuẩn đoán xác định chỉ dựa vào lâm sàng. Chủ yếu là điều trị nội khoa là cơ bản nhưng có trường hợp phải can thiệp phẫu thuật. Tiên lượng thường là nặng.

Bệnh nguyên và bệnh sinh: Thuyết được ủng hộ hơn cả, được coi là nguyên nhân chính gây viêm tụy cấp là thuyết tự tiêu hóa, thuyết này nôm na được phát biểu như sau " các men tụy bị hoạt hóa ngay trong tụy đặc biệt là men tiêu đạm trypsin". (Trypsin bình thường được hoạt hóa từ trypsinogen ở tụy kết hợp với men enterkinase), các men được hoạt hóa sẽ gây tiêu màng tế bào, tiêu protein, phù nề, xuất huyết, hoạt tử. Một số thuyết còn lại như thuyết "kênh chung" (cho rằng cấu trúc giải phẫu thuận lợi luồng ngược dòng của mật vào ống tụy) và thuyết cho rằng tắc và tăng áp lực dịch tụy là nguyên nhân gây viêm tụy cấp 

 Sau đây là một số thuyết cắt nghĩa cho hiện tượng tự tiêu hóa như sau:

1. Do đường dẫn: Thuyết cho rằng do vì dịch mật và dịch tụy cùng đổ chung vào bóng vater trước khi đổ vao D2 tá tràng, do đó khi một nguyên nhân nào đó(sỏi, giun, co thắt cơ oddi...) gây dịch mật trào ngược vào ống dẫn tụy chính, và tương tự như thuyết tự tiêu hóa nó cho rằng men trypsinogen được hoạt hóa thành trypsin gây viêm tụy cấp. Thực nghiệm trên súc vật đã gây viêm tụy cấp khi tiêm dịch mật và ống tụy chính.
2. Do tắc ống dẫn tụy: trong một số trường hợp người ta tìm thấy nguyên nhân gây viêm tụy cấp là do sỏi, giun hoặc do khối u. Tuy nhiên khi thực nghiệm thắt ống dẫn tụy đơn thuần lại không gây viêm tụy cấp.
3. Do chấn thương vào tụy: Những chấn thương trực tiếp vào tụy có thể gây ra viêm tụy cấp điều này đươc công nhận với nhiều trường hợp sau phẫu thuật hoặc sau tai nạn.
4. Do tắc mạch: Khi mổ tử thi ở bệnh nhân viêm tụy cấp, người ta nhận thấy có hiện tượng tiêu hủy tế bào tụy do tắc mạch, nghẽn mạch tụy.
5. Do dị ứng: trên thực nghiệm và lâm sàng đều thấy có trường hợp viêm tụy cấp xảy ra sau tiêm vaccine phòng dại do shock phản vệ
6. Do vi trùng: vi trùng theo đường máu đi vào trong tụy gây viêm tụy cấp, thấy ở bệnh nhân nhiễm thương hàn, trường hợp này có thể diễn biến thành mủ dùng kháng sinh tích cự thì diễn biến thuận lợi.
7. Thần kinh giao cảm của Reilly: Thực nghiệm có thể gây viêm tụy cấp bằng cách kích thích trực tiếp vào thần kinh tạng hoặc gián tiếp bằng độc tố của vi khuẩn.

Các nguyên nhân gây viêm tụy được cho là nhiều nguyên nhân chủ yếu là tiền sử sử dụng rượu và sỏi chiếm phần lớn, tại Mỵ trường hợp do rượu chiếm phần hơn trong khi đó tại Anh sỏi lại là chủ yếu. Theo một số nghiên cứu tại Mỹ và Châu âu cho ta thấy trong các trường hợp viêm tụy cấp:

• Tiền sử lạm dụng rượu chiếm 35-40%
• Bệnh ống dẫn mật (sỏi mật) chiếm 40%
• Sau nội soi ngược tụy mật ngược dòng (ERCP) 4%
• Chấn thương (đặc biệt là chấn thương bụng tại chỗ) 1.5%
• Liên quan đến dùng thuốc 1.4% ( chắc chắn: Azatioprin,6-MP; Sulfonamid; lợi tiếu nhóm thiazid, Furosemid, Estrogen, tetracylin, acid valproic, Pentamidin, ddI.ngoài ra còn các nhóm có thể liên quan)
• Nguyên nhân khác ít gặp hơn: Nhiễm trùng, tăng triglycerid máu, tăng calci máu...
• Chưa rõ nguyên nhân chiếm khoảng 15-20%.

Tham khảo tài liệu trên: Harrison. Principios de Medicina Interna, bài giảng bênh học ngoại khoa y Hà Nội, Bênh học ngoại khoa tập 1 Y Thái Nguyên.